Azerice Alfabesi
Azerice alfabesi, Türk dillerinin genel özelliklerine uygun olarak Latin harfleri kullanılarak yazılır. 1991’de Azerbaycan’ın bağımsızlığını kazanmasından sonra Kiril alfabesinden Latin alfabesine geçilmiştir. Azerice Latin alfabesi 32 harften oluşur ve Türkçe alfabeye benzer, ancak bazı ek harfler içerir.
Azerice Alfabedeki Harfler: A, B, C, Ç, D, E, Ə, F, G, Ğ, H, X, I, İ, J, K, Q, L, M, N, O, Ö, P, R, S, Ş, T, U, Ü, V, Y, Z
- Ə Harfi: Türkçe’de olmayan ve “a” ile “e” arasında bir ses veren bu harf, Azerice’ye özgüdür.
- X Harfi: Türkçe’de “h” sesiyle karşılaştırılabilecek bir harftir, ancak boğazdan çıkarılan sert bir ses verir.
- Q Harfi: “k” harfine benzer şekilde, kalın bir “k” sesiyle telaffuz edilir.
Azerice Yazım Kuralları
Azerice yazım kuralları, Latin alfabesine dayalıdır ve yazıldığı gibi okunma prensibi genelde geçerlidir. Ancak bazı özel kurallar vardır:
- Uzun Sesler: Azerice’de uzun ünlüler bulunmaz, bu yüzden her harf genelde tek bir sesle temsil edilir.
- Büyük Harf Kullanımı: Türkçe ile benzer şekilde, özel isimler, cümle başları ve resmi unvanlar büyük harfle başlar.
- Apostrof Kullanımı: Özel isimlerde ünlü harflerle ekler arasında apostrof kullanılabilir. Örnek: Bakı’da (Bakü’de).
Azerice Dil Yapısı
Azerice, eklemeli bir dildir. Kelime köklerine ekler eklenerek yeni anlamlar türetilir.
- Kök + Ek Yapısı:
- Ev: Ev
- Evlər: Evler
- Evlərdə: Evlerde
- Çoğul Ekleri:
- Çoğul ekleri genellikle -lər veya -lar olarak eklenir.
Örnek: - Kitab (Kitap) → Kitablar (Kitaplar)
- Gül (Çiçek) → Güllər (Çiçekler)
- Çoğul ekleri genellikle -lər veya -lar olarak eklenir.
Azerice Sesli Harfler ve Ünlü Uyumu
Azerice’de 9 sesli harf bulunur: A, E, Ə, I, İ, O, Ö, U, Ü.
Bu sesli harfler, dilin ünlü uyumu kurallarını belirler.
- Kalın Ünlüler: A, I, O, U
- İnce Ünlüler: E, Ə, İ, Ö, Ü
Ünlü Uyumu Kuralları:
- Kelimelerde kalın ünlülerle başlayan bir köke, genellikle kalın ünlülerle biten ekler eklenir.
- Aynı şekilde ince ünlülerle başlayan bir köke, ince ünlülerle biten ekler gelir.
Örnek:
- Kitab → Kitabım (Benim kitabım)
- Gül → Gülüm (Benim çiçeğim)
Azerice Cümle Yapısı
Azerice, genelde özne-nesne-fiil (SOV) dizilimine sahiptir.
Cümle Örnekleri:
- Mən kitab oxuyuram. (Ben kitap okuyorum.)
- Uşaqlar bağçada oynayır. (Çocuklar bahçede oynuyor.)
Soru Cümleleri:
Azerice’de soru cümleleri genelde cümlenin sonuna eklenen soru takısıyla oluşturulur:
- Sən gəlirsənmi? (Sen geliyor musun?)
Azerice Fiil Çekimleri
Azerice fiiller, Türkçe’ye benzer şekilde zaman, kişi ve duruma göre çekimlenir.
Örnek Fiil: Oxumaq (Okumak)
- Mən oxuyuram. (Ben okuyorum.)
- Sən oxuyursan. (Sen okuyorsun.)
- O oxuyur. (O okuyor.)
Zamanlar:
- Şimdiki Zaman: Mən oxuyuram. (Ben okuyorum.)
- Geçmiş Zaman: Mən oxudum. (Ben okudum.)
- Gelecek Zaman: Mən oxuyacağam. (Ben okuyacağım.)
Azerice Gramer Özellikleri
- Şahıs Ekleri:
- Mən (Ben): -am
- Sən (Sen): -san
- O (O): -ur
- Olumsuzluk Ekleri:
Azerice’de olumsuzluk ekleri -ma/-mə ile yapılır.- Mən oxumuram. (Ben okumuyorum.)
- Sahiplik Ekleri:
- Evim (Benim evim)
- Sənin evin (Senin evin)
Azerice Dilbilim Çalışmaları
Son yıllarda Azerice üzerine yapılan dilbilim çalışmaları, dilin yapısını ve Türk dilleri arasındaki yerini anlamaya yöneliktir. Akademik çalışmalarda Azerice’nin Türkçe ile olan benzerlikleri ve farklılıkları detaylı bir şekilde ele alınmaktadır. Ayrıca Azerice’nin Farsça ve Arapça’dan etkilenmiş kelime yapısı da bu çalışmalarda sıkça vurgulanır.
Sonuç
Azerice, kendine özgü alfabe, dil yapısı ve yazım kuralları ile Türk dilleri arasında önemli bir yere sahiptir. Bu dili öğrenmek, sadece Azerbaycan kültürüne değil, Türk dünyasına daha yakından bakma fırsatı sunar.